ΑΧΕΝΤΡΙΑΣ

Φωτογραφία:
• Αχεντριάς (πανορ)
  

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου με 367 κατ, κτισμένο σε υψομ 680μ, 12 χλμ, ΝΑ του Πύργου. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και τα κτηνοτροφικά προιόντα της περιοχής είναι ονομαστά και περιζήτητα.
Αναφέρεται στην επαρχία Μονοφατσίου απο το Μπαρότσι το 1577. Επίσης αναφέρεται από τον Καστροφύλακα καθώς και από το Βσιλικάτα. Η ετυμολογία του ονόματος προέρχεται από την όχεντρα όπως λέμε στην Κρήτη την 'Εχιδνα. Και Οχεντριάς , πού πρέπει να είναι και η σωστή ονομασία , σημαίνει τον τόπο με τις πολλές όχεντρες.
Το 1881, αναφέρεται Αχεντριάς στο Δήμο Χάρακα με 282 κατ.Στην απογραφή του 1971 είχε 560 κατ
Το χωριό γιορτάζει με πανηγύρι στις 6 Αυγούστου, μέρα πού γιορτάζεται η Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
Αξιζει να επισκεφτείτε την βυζαντινή εκκλησία του Αγ. Δημητρίου.

ΕΘΙΑ

Φωτογραφία:
• Εθιά (πανορ)
  

Σε υψόμετρο 740μ, κοντά στην κορυφή του βουνού Σφεντηλιά (970μ), βρίσκεται το χωριό Εθιά, ορεινός οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, Μονοφατσίου, 2 περίπου χλμ, ανατολικά από τον Πύργο. Με το όνομα αυτό, αναφέρεται το 1577 από το Βαρότσι, το 1583 από τον Καστροφύλακα, και το 1630 από το Βασιλικάτα. Επίσης αναφέρεται στην τούρκικη απογραφή του 1671, καθώς και στην αιγυπτιακή του 1834. Στήν απογραφή του 1881, αναφέρεται στον Δήμο Χάρακα με 127 χριστιανούς κατοίκους. Το τοπωνύμιο είναι μάλλον φυτονυμικό από το δένδρο Ιτέα.
Ο σημερινός επισκέπτης βρίσκει ένα παραδοσιακό Κρητικό χωριό, με πολλά αναπαλαιωμένα πέτρινα κτίρια, με κατάλυμα για φαγητό.
Επίσης μπορεί να δεί γύρω από την Εθιά την τεχνική των πετρόχτιστων μανδρών για τα πρόβατα. Αριθμεί περί τους 480 κατ.
Στήν γύρω περιοχή μπορεί κάποιος να επισκεφθεί τα εξωκκλήσια της Ανάληψης, της Παναγίας, και του Προφήτη Ηλία. Ο Προφήτης Ηλίας είναι ο πολιούχος της Εθιάς και γίνεται παραδοσιακό κρητικό πανηγύρι στις 20 Ιουλίου.
Το λάδι η σταφίδα, κτηνοτροφικά και τα πρώιμα κηπευτικά, είναι τα προιόντα του χωριού.

ΛΙΓΟΡΤΥΝΟΣ

Φωτογραφία:
• Λιγόρτυνος (πανορ)
  
• Λιγόρτυνος (σοκάκι)
  

Χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου πού ανήκει διοικητικά στον Δήμο Αστερουσίων με 610 κατοίκους χτισμένο σε υψομετρο 380μ., 10 χλμ. Βόρεια του Πύργου.
Το όνομα Legordine, συναντάμε σε συμβόλαιο του 1271. Τότε μαζί με τα χωριά Πύργο και Γυψέα, αποτελούσαν φέουδο του λατινικού πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης.
Βρίσκεται επίσης στις βενετσιάνικες απογραφές, Το 1577 αναφέρεται στον Μπαρότσι το 1583 με 193 κατ στόν Καστροφύλακα, και το 1630 στόν Βασιλικάτα. Στήν τούρκικη απογραφή του 1671, αναφέρεται με 29 χαράτσα, καθώς και στην αιγυπτιακή του 1834, με 2 χριστιανικές και 15 τούρκικες οικογένειες. Το 1900 είναι στο Δήμο Χάρακα. Το 1928 αριθμεί 290 κατ. αλλά από την απογραφή του 1951 και μετά την βρίσκουμε με πάνω από 500 κατ. εξ αιτίας κυρίως των προσφύγων από την Μ. Ασία.
Ευρήματα της Λιγόρτυνας υστερομινωικής περιόδου ευρίσκονται στο μουσείο τού Λούβρου.
Στα monumenti Veneti , o Gerola,αναφέρει μιά παλιά βρύση πολυμήχανου τεχνίτη και εκτιμά ότι μάλλον πρόκειται για ένα νυμφαίο ρωμαικής εποχής.
Το τοπωνύμιο είναι προελληνικό. Ο σημερινός επισκέπτης θα βρεί ένα παραδοσιακό χωριό, ο πολιτιστικός σύλλογος του οποίου έχει κάνει καλαίσθητες επεμβάσεις σε κάποια λιθόστρωτα δρομάκια και έχει αναδείξει κάποια μνημεία όπως το παλιό υδραγωγείο κλπ. Ακόμη υπάρχουν ερείπια παλιών ναών (Αγίας Τριάδος). Πολιούχος του χωριού είναι ο Αγιος Χαράλαμπος και στην μνήμη του γίνεται παραδοσιακό πανηγύρι στις 10 Φεβρουαρίου. Στη Λιγόρτυνο ανήκει ο οικισμός της Πλακιώτισας με το περίφημο φράγμα.

ΠΑΡΑΝΥΜΦΟΙ

Φωτογραφία:
• Παρανύμφοι
  

Πάνω στα Αστερούσια, ανατολικά του Κόφινα σε υψομ. 520μ., το χωριό Παράνυμφοι του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου, με 300 περίπου κατ.
Σε συμβόλαιο του Χάντακα του 1280 αναφέρεται το χωριό Paramithi πού προφανώς είναι λανθασμένη γραφή των Παρανύμφων.
Αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές, του 1577 απο τον Μπαρότσι, σάν Paranifus, του 1583 από τον Καστροφύλακα σαν Paranifus apano με 28 κατ. και paranifus catto με 37 κατ.και επίσης από το Βασιλικάτα το 1630. Το 1671, στην τούρκικη απογραφή αναφέρεται με 18 χαράτσα, ενω στην αιγυπτιακή του 1834, αναφέρεται με 5 χριστιανικές και 1 τούρκικη οικογένειες.
Το 1881, αναφέρεται στο Δήμο Χάρακα με το σημερινό του όνομα Παράνυμφοι, με 95 χριστιανούς κατ. Το 1928 είναι στήν κοινότητα Πύργου με 182 κατ. και το 1971, αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα με 260 κατ.
Ο σημερινός επισκέπτης αντικρύζει ένα παραδοσιακό φιλόξενο Κρητικό χωριό. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς την θεση Αμπάς, 800μ. περίπου από το χωριό, για να θαυμάσει την υπέροχη πανοραμική θέα προς τον παραλιακό οικισμό Τρείς Εκκλησιές, καθώς επίσης και ένα εντυπωσιακό καταρράκτη ύψους περίπου 200 μ. Ακόμη μπορεί να επισκεφθεί την εκκλησία του Αποστόλου Παύλου σε ένα υπέροχο ορεινό τοπίο, με υπολείμματα τοιχογραφιών.

ΠΡΑΙΤΟΡΙΑ

Φωτογραφία:
• Πραιτώρια
  
• Εξωκλ. Αγ. Μανώλη
  

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου, στις δυτικές όχθες του ποταμού Αναποδάρη, 4 χλμ. ΒΔ του Πύργου.
Το όνομα του χωριού, πού ο Χουρμούζης Βυζάντιος αναφέρει Πραιτώρια, δείχνει την Ρωμαική του προέλευση, και επομένως έχει βίο πάνω απο 2000 χρόνια. Ο οικισμός πάντως το πρώτο αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές.
Απο τον Μπαρότσι στην απογραφή του 1577, σαν Pretoria Apano, Pretoria cato, από το Καστροφύλακα το 1583, με 135 κατ., σαν ένας οικισμός, Pretoria, από το Βασιλικάτα το 1630 σαν Pretoria. Το 1671, στήν τούρκικη απογραφή αναφέρτεται σαν pretorye, με 60 χαράτσα., ενώ στην αιγυπτιακή του 1834 , Pretoria με 12 χριστιαν., και 8 τούρκικες οικογένειες.Το 1881, αναφέρεται στον Δήμο Χάρακα, με 68 Χριστιαν. Και 91 Τούρκους κατ.
Το 1928 αναφέρεται στην κοινότητα Ασημίου με 191 κατ.. Το 1940, αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα με το όνομα Πραιτώρια και 208 κατ.
Σήμερα, έχει 275 κατ. και είναι ένα όμορφο Κρητικό χωριό, με πλακόστρωτα δρομάκια, και παραδοσιακές αυλές με λουλούδια. Στο χωριό υπάρχει η εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, παλιά εκκλησία (του 13ου αι.) πού αξίζει να επισκεφθεί ο επισκέπτης της περιοχής, όπου στις 8 Νοέμβρη γίνεται πανηγύρι με παραδοσιακό κρητικό γλέντι.
Στο χωριό υπάρχουν παραδοσιακά καφενεία πού σερβίρουν καφε και ρακή.
Προιόντα του χωριού τα σταφύλια η σταφίδα και τα πρώιμα κηπευτικά.

ΤΕΦΕΛΙ

Φωτογραφία:
• Τεφέλι (πανορ)
  
• Τεφέλι (εκκλησία)
  
• Τεφέλι (εξωκλήσια)
  

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 12 χλμ, ΒΑ του Πύργου, σε υψομ. 350μ.
Φέουδο της οικογένειας Βενέρη κατα πως αναφέρεται στα έγγραφα του Δουκικού αρχείου του Χάνδακα το 1363. Αξιοσημείωτο πως το όνομα Βενέρης, σώζεται και σήμερα στο Τεφέλι. Καταγραμμένο με αυτό το όνομα τόσο στην απογραφή του 1577 από το Μπαρότσι όσο και στην απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα (117 κατ.) και το Βασιλικάτα το 1630.
Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και το 1671 στην τούρκικη απογραφή με 32 χαράτσα. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, αναφέρεται με 30 τουρκικες οικογένειες. Ο Χουρμούζης αναφέρει ότι έφτασε μέχρι 80 τούρκικες οικογένειες ενω το 1842 που αυτός απογράφει είχε 20, και 4 ερειπωμένες εκκλησίες.
Στην απογραφή του 1881, το Τεφέλι είναι έδρα ομώνυμου Δήμου με 4 Χριστιανούς και 227 Τούρκους. Το 1971 το Τεφέλι έχει 613 κατ. Σήμερα το Τεφέλι είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Δήμου Αστερουσίων με πάνω από 1000 κατ.
Πολιούχος του χωριού ο Άγιος Ιωάννης, στην μνήμη του οποίου γίνεται πανηγύρι με παραδοσιακό κρητικό γλέντι.
Στο χωριό υπάρχουν παραδοσιακά καφενεία και ταβέρνες, ένα ωραίο αλσύλιο, τοπία φυσικού κάλλους, όπως η πηγή της Αγ. Παρασκευής, και ερείπια της αρχαίας Πυράθου στον οικισμό Πυράθι. Στό Τεφέλι ανήκουν ακόμη ο οικισμός του Αποσελέμι.

ΚΑΛΥΒΙΑ

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου , 45 χλμ περίπου από το Ηράκλειο, στην διαδρομή Αρκαλοχώρι -Πάρτιρα -Δραπέτι -Καλύβια, 12 χλμ. ΒΑ του Πύργου.
Όμορφο και μεγάλο χωριό, με 610 κατ. κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, σε υψομ 240μ.
Αναφέρεται σάν φέουδο του Donatus Dandulo, σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα το 1370.
Με το όνομα Καλύβια αναφέρεται και στις βενετσιάνικες απογραφές, τόσο από τον Μπαρότσι το 1577, στην επαρχία Ριζόκαστρου ή Μπελβεντέρε, όσο και από τον Καστροφύλακα το 1583 (56 κατ.), όσο και από το Βασιλικάτα το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται με 6 χαράτσα, ενώ στην αιγυπτιακή τού 1834 αναφέρεται με 5 χριστιανικές και 3 τούρκικες οικογένειες.
Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στο Δήμο Σκινιά, με 133 Χριστιανούς και 10 Τούρκους κατοίκους Το 1928 γίνεται κοινότητα με 229 κατ.
Το χωριό γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου τα Εισόδια της Θεοτόκου.
Στα Καλύβια ανήκε και ο οικισμός Νεοχώρι.

ΜΕΣΟΧΩΡΙΟ

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 55 περίπου χλμ από Ηράκλειο, στη διαδρομή Πύργος Ροτάσι Μεσοχωριό, απόσταση 5 περίπου χλμ, Ανατολικά του Πύργου.
Τήν πρώτη έγγραφη αναφορά του χωριού έχουμε το 1279, όπου σε συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Λέοντα Μαρτσέλο, αναφέρεται ότι ο ιδιοκτήτης του φέουδου Antonius Quirinus, το ενοικιάζει στους Michali Diasino και στην οικογένεια Nigro, για να το καλλιεργούν.
Ακόμη αναφέρεται σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα, το 1377. Αναφορά έχουμε και στις βενετσιάνικες απογραφές, από το Μπαρότσι το 1577 στην επαρχία Πίζου η Μπελβεντέρε, από τον Καστροφύλακα το 1583 με 162 κατ., και από το Βασιλικάτα το 1630.
Στήν τούρκικη απογραφή του 1671, αναφέρεται με 62 χαράτσα, ενώ στην αιγυπτιακή του 1834 αναφέρεται με 6 χριστιανικές και 9 τούρκικες οικογένειες.
Στην απογραφή του 1881, είναι στο Δήμο Χάρακα με 197 Χριστιανούς και 45 Τούρκους κατοίκους. Το 1928 γίνεται έδρα ομώνυμης κοινότητας με 504 κατ. Σήμερα το Μεσοχωριό αριθμεί 809 κατ. Είναι ένα χωριό με καλό νερό , πού η οικονομία του στηρίζεται στο λάδι τα σταφύλια και στα κηπευτικά. Αξίζει να επισκεφθείτε το ναό της Παναγίας του 1570, και το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στου Πεντάμη.
Σχετικά με το όνομα, κατά τούς χωριανούς, οι κάτοικοι των οικισμών Πεντάμη, Μεσοσκάφης, Καβαλαρόπετρας, Γοργιανού, Αγ. Κωνσταντίνου, Αγ Σπυρίδωνα και της Αγ. Παρασκευής ήλθαν και συγκατοίκησαν στο σημερινό χωριό το οποίο βρισκόταν στο μέσο περίπου των οικισμών, και το ονόμασαν Μεσοχωριό.
Το χωριό γιορτάζει του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στις 29 Αυγούστου.
Αξιόλογα για να τα επισκεφθεί κάποιος, τα εξωκλκήσια του Αγίου Βλάση, της Κοίμησης της Θεοτόκου, και του Αγ. Σπυρίδωνα.

ΧΑΡΑΚΙ

Φωτογραφία:
• Χαράκι
  

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 38 περίπου χλμ από το Ηράκλειο στη διαδρομή Πεζά- Χουδέσι- Απανωσήφης- Μεταξοχώρι, αποτελεί το Βορειότερο χωριό του Δήμου απέχοντας 17 χλμ από τον Πύργο.
Την ονομασία του οφείλει σε μεγάλο χαράκι πού βρίσκεται στη μέση του χωριού.
Σε έγγραφο του 1374, του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα βρίσκουμε την πρώτη αναφορά του χωριού.
Στην επαρχία Μονοφατσίου αναφέρεται στις βενετσάνικες απογραφές, το 1577 στον Μπαρότσι το 1583 στον Καστροφύλακα.
Στην τούρκικη απογραφή του 1671, αναφέρεται με 12 χαράτσα, ενω στην αιγυπτιακή ου 1834, αναφέρεται με 6 τουρκικές οικογένειες.
Στην απογραφή του 1881, αναφέρεται στο Δήμο Τεφελίου, με 73 Τούρκ κατ , το 1900 είναι στο Δήμο Μεγ.Βρύσης, κατ. 16, το 1920 στην κοινότητα Τεφελίου, με 97 κατ., το 1940 στην κοινότητα Κακού Χωριού (Μεταξοχώρι), με 151 κατ., το 1951 γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα με 186 κατοίκους.
Σήμερα το Χαράκι αριθμεί 323 κατ, και στην κοινότητα ανήκαν παλιά και οι οικισμοί του Μαδέ και του Βοριά.
Το χωριό γιορτάζει του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή στις 3 Νοέμβρη.

ΠΥΡΓΟΣ

Φωτογραφία:
• Πύργος (τοπίο)
  
• Πύργος (πανορ.)
  
• Πύργος (παζάρι)
  
• Πύργος (Βυζ. εκκλησία)
  
• Πύργος (κυπαρρίσια)
  

Χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου, πρωτεύουσα του νέου Δημου Αστερουσίων με 1100 περίπου κατοίκους.
Βρίσκεται κτισμένο σε υψομ 290μ, και απέχει περίπου 50 χλμ από Ηράκλειο, στην διαδρομή Κνωσός, Πεζά, Χουδέτσι, Τεφελι, Λιγόρτυνος, Πραιτώρια, Πύργος.
Επίσης η προσέγγισή του μπορεί να γίνει και απο Μοίρες στην διαδρομή Αγ. Δέκα, Ασήμι, Πύργος.
Σε συμβόλαιο του 1271, του συμβολαιογράφου του Χάντακα Pietro Scardon, γίνεται για πρώτη φορά μνεία στόν Πύργο.
Στο συμβόλαιο αυτό, ο πριμικτήριος της εκκλησίας, του Αγίου Μάρκου του Χάντακα, Βλάσιος, με εντολή του λατίνου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ενοικιάζει στον Jacobo Mudacio, κατ Χάντακα, τα τρία πατριαρχικά χωριά, Legordine (Λιγόρτυνος), Gypsea (Γυψέα), και Pirgo (Πύργο), μαζί με τους βιλάνους, δηλαδή τους δουλοπάροικους.
Το 1368 τα χωριά Νασοί, Πύργος και Ροτάσι είναι 7 πεζικά φέουδα του Petrus Cornaro, τα οποία έχει πάρει ως προίκα από την γυναίκα του Marchesina και οφείλει να τα επιστρέψει ύστερα από το θάνατό της.
Το 1577 αναφέρεται από το Fr. Barozzi, το 1583 απο τον Καστροφύλακα με 169 κατ.Το 1630 από το Βασιλικάτα Το 1671, στην τουρκική απογραφή με 31 χαράτσα το 1834 στην αιγυπτιακή απογραφή με 2 Χριστιανικές και 30 τούρκικες οικογένειες. Το 1881, αναφέρεται στον Δήμο Χάρακα και το 1920 σαν έδρα ομώνυμου Δήμου. Ο Πύργος αναφέρεται σαν πρωτεύουσα της επαρχίας Μονοφατσίου.
Στον Πύργο είναι η δίκλητη εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και του Αγ. Κωνσταντίνου με τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. Στην αψίδα του μεσημβρινού κλίτους είναι κτητορική επιγραφή μέσα σε πλαίσιο σε στυλ λειτουργικού κειμένου, με χρονολογία 6823, από κτίσεως κόσμου πού αντιστοιχεί στη χριστιανική χρονολογία 1314-1315.
Πολιούχος του χωριού σήμερα είναι ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και γιορτάζεται στις 6 Αυγούστου με παραδοσιακό κρητικό γλέντι.
Στη θέση του, αναφέρει η παράδοση, ήταν γυναικεία μονή.
Η δυτική συνοικία του χωριού λέγεται Καλογερικό, γιατί υπήρχε εκεί μονή του Προφήτη Ηλία, που τα ερείπιά της βρέθηκαν τελευταία.
Το όνομα που αναφέρεται και σε επιγραφή του πρώτου μ.Χ, αιώνα οφείλεται σε πύργο που ήταν στην θέση Απάνω Πύργος.
Στο δημοτικό αναψυκτήριο, ένα αλσάκι δυτικά του Πύργου ο Δήμος διοργανώνει εκδηλώσεις την Πρωτομαγιά.
Στον Πύργο επίσης κυρίως γίνονται και οι εκδηλώσεις του Δήμου.
Στον Πύργο υπάρχει τράπεζα, συμβολαιογραφείο, ξενοδοχείο, ταβέρνες, μίνι μάρκετ, φαρμακεία και καταστήματα για όλες τις ανάγκες των καταναλωτών του Δήμου, αλλά και των επισκεπτών.

ΧΑΡΑΚΑΣ

Φωτογραφία:
• Χάρακας (πανορ.)
  
• Χάρακας (Πύργος)
  
• Χάρακας (εξωκκλήσια)
  

Χωριό του Δήμου Αστερουσίων της επαρχίας Μονοφατσίου κτισμένο σε υψομ. 310 μ. περίπου. Βρίσκεται 5 χλμ Δυτικά από τον Πύργο, και γύρω στα 50 χλμ από Ηράκλειο, στην διαδρομή Πεζά, Χουδέτσι, Τεφέλι, Πραιτώρια.
Πρώτη γραπτή μνεία του χωριού, σε συμβόλαιο του 1280, συμβολαιογράφου του Χάντακα, καθώς επίσης και σε έγγραφο του 1373 του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα , όπου αναφέρεται σαν φέουδο του Laurentius Maripero. Σε άλλο έγραφο του ίδιου αρχείου του 1397, αναφέρεται ότι ήταν φέουδο του Iac. De Meddio
Στίς Βενετσιάνικες απογραφές αναφέρεται από τον Μπαρότσι το 1577 στην επαρχία Μονοφατσίου, από τον Καστροφύλακα το 1583 και από τον Βασιλικάτα το 1630.
Στην τούρκικη απογραφή του1671, αναφέρεται με 82 χαράτσα, ενώ στην αιγυπτιακή του 1834, αναφέρεται με 25 Χριστιανικές και 10 τούρκικες οικογένειες. Ο Χουρμούζης, αναφέρει ότι το 1842, είχε 26 Χριστιανικές και 20 τούρκικες οικογένειες.
Στην απογραφή του 1881, αναφέρεται Χάρακας έδρα ομώνυμου Δήμου κατ. Χριστιανοί 321 και Τούρκοι 17. Το 1900 έδρα Δήμου κατ.658, το 1920, έδρα Δήμου, κατ. 775, το 1928 έδρα κοινότητας κατ.891, το 1940 κατ. 1030, το 1961, κατ. 1112 και το 1971 974.
Σήμερα αριθμεί 923 κατ. Το όνομά του οφείλει στην ύπαρξη ενός τεράστιου βράχου 40 περίπου μέτρων στην ΝΔ άκρη του χωριού, το ονομαστό Χαράκι.
Από την Δυτική πλευρά ο Βράχος είναι κατακόρυφος και μόνο τα περιστέρια πού φωλιάζουν εκεί μπορούν να τον πλησιάσουν. Από την ανατολική πλευρά όμως ο βράχος είναι προσπελάσιμος, υπάρχει μονοπάτι πού οδηγεί στον Αφέντη Χριστό, πανέμορφο Βυζαντινό εκκλησάκι. Η θέα από την κορυφή του Χαρακιού είναι πανοραμική για όλη τη γύρω περιοχή.
Σήμερα ο Χάρακας είναι από τα σπουδαιότερα χωριά της περιοχής, διαθέτει Κέντρο Υγείας, Γυμνάσιο, Λύκειο, ταβέρνες, καταστήματα.
Αξίζει τον κόπο να επισκεφθεί κανείς την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, και του Αγ. Ιωάννη στο νεκροταφείο.

ΠΛΑΚΙΩΤΙΣΑ

Φωτογραφία:
• Πλακιώτισα
  

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων διακλάδωση δεξιά μετά την Λιγόρτυνο, στο δρόμο πρός Πύργο.
Ο οικισμός είναι πολύ παλιός και αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές. Από τον Μπαρότσι το 1577, τον Καστροφύλακα το 1583 και το Βασιλικάτα το 1630. Το 1881, αναφέρεται στό Δήμο Τεφελίου ενω το 1900 αναφέρεται στο Δήμο Χάρακα. Το 1928 αναφέρεται στην κοινότητα Πύργου και από το 1940 και μετά στην κοινότητα της Λιγόρτυνας. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου.
Το χωριό έχει πολλά νερά και τελευταία έχει φτιαχτεί φράγμα που έχει βοηθήσει πολύ στην ανάπτυξη της περιοχής. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια του αμπελιού και της ελιάς.

ΠΥΡΑΘΙ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, 3.5 χλμ ανατολικά από το Τεφέλι. Βρίσκεται περίπου στη θέση της αρχαίας πόλης Πύρανθος και από εκεί προφανώς προέρχεται και το όνομά του.
Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού γίνεται σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Κάστρου το 1380. Αναφέρεται στην επαρχία Μπελβεντέρε το 1577 από τον Μπαρότσι, καθώς και από τον Καστροφύλακα το 1583, και από το Βασιλικάτα το 1630.Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Τεφελίου, το 1900 στο δήμο Αρκαλοχωρίου και από το 1920 και μετά στο Τεφέλι.

ΠΡΙΝΙΑΣ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων 6 χλμ νότια του Πύργου, σε υψομ 560 μ.
Αναφέρεται σαν φέουδο του λατίνου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, από τον 13ο αιώνα. Δέν αναφέρεται στις Βενετσιάνικες απογραφές, αλλά αναφέρεται στήν τούρκικη απογραφή του 1671, και στην αιγυπτιακή του 1834. Το 1881, αναφέρεται στο δήμο Χάρακα, το 1900 στους Παρανύμφους, και από το 1928 και μετά στόν Πύργο.

ΜΑΔΕΣ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, πού αναφέρεται από το 1951 και μετά στην κοινότητα Χαράκι, 2 χλμ περίπου δυτικά από το Χαράκι. Ο οικισμός είναι παλαιός και αναφέρεται σε έγγραφο του 1374.
Κατά τον Νικ. Πλάτωνα το τοπωνύμιο προέρχεται από την προελληνική λέξη Μα- Δα = Μάνα Γή. Αναφέρεται στις Βενετσιάνικες απογραφές καθώς και στην τούρκικη και την αιγυπτιακή απογραφή. Στήν απογραφή του 1881 αναφέρεται στο Τεφέλι, στην απογραφή του 1900 αναφέρεται στη Μεγάλη Βρύση. Το 1920 αναφέρεται στην κοινότητα Κακού Χωριού (Μεταξοχώρι), και απο 1951 και μετά στο Χαράκι.

ΜΟΥΡΝΙΑ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων 6 χλμ, νοτίως του Πύργου.
Πρώτη μνεία του οικισμού γίνεται το 1583, από τον Καστροφύλακα με 102 κατ.και από το Βασιλικάτα το 1630. Στήν τούρκικη απογραφή του 1671, συναντάμε την Μουρνιά με 12 χαράτσα, και στην αιγυπτιακή του 1834, με μία τούρκικη οικογένεια.
Το 1881, ανήκει στο Δήμο Χάρακα, το 1920 στην κοινότητα των Παρανύμφων, και από το 1928 και μετά στήν κοινότητα Πύργου.

ΝΕΟΧΩΡΙ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, πού από το 1920 ανήκει στην κοινότητα Καλυβίων.
Το χωριό αναφέρεται σε έγγραφο του 1374, ενω δεν αναφέρεται στις Βενετσιάνικες απογραφές. Αναφέρεται στην τούρκικη απογραφή του 1671 με το όνομα Κακού με 15 χαράτσα. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 με 2 τούρκικες οικογένειες. Στην απογραφή του 1881, ανήκει στο δήμο Σκινιά με 82 τούρκους κατοίκους.

ΚΕΦΑΛΑΔΩ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων 2 χλμ ΝΑ της Λιγόρτυνας.
Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Τεφελίου με το όνομα Κεφαλάδω και Γερνούση. Το 1920 το συναντάμε με το όνομα Κεφαλάδου στο δήμο Λιγόρτυνας, το 1928 στην κοινότητα Πύργου και από το 1940 και μετά στην κοινότητα Λιγόρτυνας.

ΑΜΥΓΔΑΛΟΣ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, 6 χλμ από Χάρακα στο δρόμο για Παρανύμφους.
'Ομορφο χωριό κτισμένο σε υψομ 560 μ., στις υπόρειες της κορυφής των Αστερουσίων Μαρουλιά.
Αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές, από τον Μπαρότσι το 1577 τον Καστροφύλακα το 1583, το Βασιλικάτα το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται με 9 χαράτσα και στην αιγυπτιακή του 1834 με 12 τούρκικες οικογένειες.
Το 1881 αναφέρεται Αμύγδαλος στο δήμο Χάρακα, με 15 Χριστιανούς και 45 Τούρκους κατ. Το 1920 αναφέρεται Αμύγδαλος στην κοινότητα Πύργου,και από το 1928 και μετά, στην κοινότητα Παρανύμφων.

ΑΠΟΣΕΛΕΜΙ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων ανατολικά του Τεφελίου. Είναι παλαιός οικισμός και αναφέρεται σε όλες τις Βενετσιάνικες απογραφές. To1881 ανήκει στο δήμο Τεφελίου με 86 Τούρκους κατ., το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 17 μόνο κατ., το 1928 με 22 κατ. το 1940 με 101 κατ. και το 1981 με 42 κατ.
Το όνομα Αποσελέμι όπως και του ομώνυμου ποταμού εικάζεται ότι είναι αραβικό.

ΑΓΙΑ ΦΩΤΙΑ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, 1,5 χλμ δυτικά του Χάρακα. Παλιός οικισμός αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές. Στο Χάρακα αναφέρεται από την απογραφή του 1881 και μετά.

ΒΟΡΙΑΣ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, 42 χλμ. από το Ηράκλειο πρός Απανωσήφη -Χαράκι.
Αναφέρεται στην επαρχία Μονοφατσίου από τον Καστροφύλακα από το 1583 καθώς και από το Βασιλικάτα το 1630. Αναφέρεται, τόσο στην τούρκικη απογραφή του 1671, όσο και στην αιγυπτιακή του 1834.
Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στο δήμο Τεφελίου. Το 1900 ανήκει στο δήμο Μεγάλης Βρύσης το 1920, πάλι στο Τεφέλι , το 1940 στο Μεταξοχώρι και από το 1951 και μετά στο Χαράκι.

ΔΟΡΑΚΙ

Οικισμός του Δήμου Αστερουσίων1.5 χλμ., ΝΔ του Χάρακα. Αναφέρεται από το 1577 και μετά σε όλες τις απογραφές. Από το 1881 και μετά αναφέρεται στο Χάρακα.
Αξίζει τον κόπο να επισκεφθεί κάποιος την βυζαντινή εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και της Παναγίας.

ΡΟΤΑΣΙ