Χωριά

• Γούβες
  
• Κάτω Γούβες
  
• Κόχαρη
  
• Σκοτεινό
  
• Βορίτσι
  
• Χαρασό
  
• Καλό Χωριό
  
• Ανώπολη
  
• Πάνω Βάθεια
  
• Κάτω Βάθεια
  
• Ελιά
  
• Αμνισός & Καρτερός
  
• Γούρνες
  
• Κοκκίνι Χάνι
  

ΚΑΤΩ ΓΟΥΒΕΣ

Ο παραλιακός οικισμός τών Κάτω Γουβών διαθέτει σήμερα τέλεια τουριστική υποδομή. Οργανωμένες παραλίες, μεγάλα πολυτελή ξενοδοχεία, οιογενειακά διαμερίσματα, εστατόρια, ταβερνούλες, κέντρα διασκέδασης, αθλητικά κέντρα, καταστήματα, ενοικιάσεις αυτοκινήτων καί μοτοσυκλετών, λιμανάκια γιά εξυπηρέτηση μικρών σκαφών καί γενικά παρέχει όλες τίς σύγχρονες ανέσεις στον επισκέπτη, που μπορεί να περάσει όμορφες ξέγνιαστες ηλιόλουστες μέρες αλλά καί έντονες νύχτες στα πολυάριθμα μπαράκια τής περιοχής.
Στη θέση Βλυχάδα έχουν βρεθεί αρχαιότητες πού σήμερα βρίσκονται υπό ανασκαφή.
Η περιοχή τών εκβολών τού χειμάρου Αποσελέμη είναι ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρον υγρότοπος όπου πολλά είδη μεταναστευτικών πουλιών συναντώνται κατά τη φθεινοπωρινή καί εαρινή περίοδο.

ΓΟΥΒΕΣ

Χωριό και Δήμος της επαρχίας Πεδιάδος Ν. Ηρακλείου, σε υψόμετρο 100 μ. Απέχει από το Ηράκλειο 20 χλμ, διακλάδωση δεξιά, στά 17.3 χλμ, της οδικής αρτηρίας, Ηρακλείου -Αγ. Νικολάου. Είναι κτισμένο στούς δυτικούς πρόποδες, του υψώματος Εντερη, ( 322 μ.), προφανώς από την λέξη edera που σημαίνει Κισσός, και είναι σύμβολο στοργής.
Το τοπωνύμιο σχετίζεται με την λέξη Γούβα, πού σημαίνει κοίλωμα γής. Αλλά στην Κρήτη, κατά την μεσαιωνική περίοδο σήμαινε και λάκκο μέσα στον οποίο αποθήκευαν τα σιτηρά.
Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού, αναφέρεται το 1387, Guves, σε έγγραφα του Δουκιανού Αρχείου του Χάντακα. Στην συνέχεια αναφέρεται στην επαρχία Πεδιάδος, το 1577 απο το Fr. Barozzi, ως Guvos, πιθανότατα λανθασμένη γραφή, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Guves, με 252 κατ. Από τον Βασιλικάτα το 1630 ωσ Vuves.
Στήν τούρκικη απογραφή του 1671, με 50 χαράτσα. Στήν αιγυπτιακή απογραφή του 1834 με 35 χριστιανικές και 10 τούρκικες οικογένειες. Το 1881 αναφέρεται Γούβαις στο δήμο επισκοπής, με 515 χριστιανούς και 7 τούρκους κατ. Το 1920, είναι έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου, με 560 κατ. το 1928 κατ. 582, το 1940 658 κατ, το 1951 649 κατ. Το 1961 598 κατ. Και το 1971 455, κατ.
Είναι γενέτειρα του ποιητή Ιωάννη Κωνσταντινίδη. Στο χωριό βρίσκονται οι ναοί της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγ. Γεωργίου, του Αγ. Ιωάννου και της Παναγίας (αναφέρεται στην γέννηση της Θεοτόκου)

ΣΚΟΤΕΙΝΟ
Απέχει 22.5 χλμ από Ηράκλειο, και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 140 μ., με 142, κατοίκους.
Το όνομα οφείλεται κατά τήν γνώμη των κατοίκων, στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου του Σκοτεινού που βρίσκεται στην είσοδο σπηλαίου.
Ανηγέρθη κατά τα τελευταία έτη της Ενετοκρατίας. Σήμερα έχει προστεθεί κλίτος αφιερωμένο στον Αγιο Χαράλαμπο. Kατά άλλη και πιθανότερη μαρτυρία, στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου λειτουργούσε Κρυφό Σχολείο επί τουρκοκρατίας και οι ντόπιοι συνήθιζαν να λένε "πάμε στα σκοτεινά" εννοώντας το Κρυφό Σκολιό.
Ο οικισμός αναφέρεται στήν Τουρκική απογραφή του 1671, σαν Σκοτεινό Πέρασμα, με 17 χαράτσα.
Σέ απόσταση 1500μ. ΒΔ του χωριού ευρίσκεται το λατρευτικό σπήλαιο της Αγ. Παρασκευής σπήλαιο με έντονο τουριστικό ενδιαφέρον.

ΒΟΡΟΥ Η ΒΟΡΙΤΣΙ

Οικισμός του Δήμου Γουβών, Πεδιάδος σε υψόμετρο 230μ., με 62 κατ. Απογραφη 1981. Απέχει από το Ηράκλειο 25 χλμ, Διακλάδωση δεξιά στα 17.7 χλμ της εθνικής οδού Ηρακλείου Αγ. Νικολάου. Γούβες- Σκοτεινό -Βορού.
Σήμερα αναφέρεται Βορίτσι, αλλά το όνομα αυτό, δεν αναφέρεται σε καμιά απογραφή. Το πρώτον αναφέρεται στην επαρχία πεδιάδος από το Barozzi, το 1577.Από τον Καστροφύλακα σαν Voru με 42 κατ το 1583.Από τον Βασιλικάτα σαν Voru το 1630.
Στην Τούρκικη απογφαφή του 1671, αναφέρεται Voru, με 18 χαράτσα.
Στο χωριό αυτό έζησε μέχρι τις πρώτες Δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο Βορειανός Μοιράρης, Γεώργιος Κωνσταντουλάκης. Είχε μεγάλη φήμη στην κεντροανατολική Κρήτη, για την θεραπευτική ικανότητά του, και ο κόσμος κατέφευγε με εμπιστοσύνη σ΄αυτόν.

ΚΑΛΟ ΧΩΡΙΟ

Χωριό της επαρχίας πεδιάδος διοικητικά υπαγόμενο στον Δήμο Γουβών. Βρίσκεται σε υψομ. 320μ, . Απέχει από το Ηράκλειο, 25.7 χλμ, διακλάδωση δεξιά στα 167,7χλμ του εθνικού δρόμου Ηρακλείου -Αγ. Νικολάου, στην διαδρομή γούβες- Κόξαρη- Καλό Χωριό.
Με το όνομα Καλό χωριό δεν αναφέρεται στις Βενετσιάνικες απογραφές. Σε έγγραφο του Δουκιανού αρχείου του Χάνδακα του 1367 αναφέρεται το Καλό Χωριό , αλλά δεν ειναι βέβαιο ότι αναφέρεται στο Καλό Χωριό Πεδιάδος μιά πού δέν αναφέρεται η επαρχία.
Οι σημερινοί κάτοικοι λέγουν ότι τοι χωριό τους, λεγόταν παλαιότερα Στραβορίνα. Πραγματικά με το όνομα αυτό, αναφέρεται στην επαρχία Πεδιάδος, το 1577 απο το Fr. Barozzi, το χωριό Stravorina. Απο τον Καστροφύλακα το 1583 Stravorina, με 76 κατ. Στην τούρκικη απογραφή του 1671, Istravrine, με 21 χαράτσα. Αλλά ο Χουρμούζης Βυζάντιος, το 1842, το αναφέρει Καλό Χωριό, επομένως η ονομασία Καλό Χωριό έγινε την δεκαετία 1830-1840. Στην απογραφή του 1981, βρέθηκαν κάτοικοι 298. ΝΑ του χωριού είναι το ύψωμα 457 μ, πού ακούεται κορφή Μαζά.
Ο αρχαιολόγος Ν. Πλάτων, πού έκανε πρόσφατα ανασκαφές εκεί, πιστεύει ότι το όνομα Μαζά, είναι αρχαιότατο, προελληνικό και σχετίζεται με τις λέξεις Μα-Ζα= Μητέρα Γή. Ο Ν. Πλάτων, διαπίστωσε από τούς σωρούς τών λίθων την ύπαρξη οικισμού πάνω στην κορυφή, με πυκνά οικήματα, του 10ου μέχρι 8ου αιώνα π.Χ. Το ύψωμα όμως χρησιμοποιήθηκε κατά την Μεσομινωική Ι περίοδο, ως ιερό κορυφής. Ο χώρος του ιερού βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα γεωμετρικά οικήματα, στη βόρεια παρυφή. Βρέθηκαν ειδώλια πήλινα και αναθέματα στο ιερό. Η λατρεία στο ιερό Μαζά διακόπηκε τους Πρωτογεωμετρικούς χρόνους.
Από το χωριό περνά το καλοχωριανό φαράγγι, μια ενδιαφέρουσα διαδρομή για τους φυσιολάτρες, του οποίου η βατότητα αποκαθίσταται από το Δήμο.

ΚΟΞΑΡΗ

Ο οικισμός ανήκει διοικητικά στο Δήμο Γουβών. Το χωριό χτισμένο σε υψομ 180μ, έχει 198 κατ.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1981.απέχει από το Ηράκλειο 23.3 χλμ, Διακλάδωση δεξιά στο 17.7 χλμ, της κεντρικής αρτηρίας, Ηρακλείου Λασιθίου, Γούβες-Κόξαρη.
Αναφέρεται στην επαρχία πεδιάδος το 1577 απο το Fr. Barozzi, σαν Coxari, από τον Καστροφύλακα, το 1583 από το Βασιλικάτα το 1630, στην τουρκική απογραφή του 1671 σαν Koksari, με 42 χαράτσα Το όνομα του οικισμού από το Βυζαντινό επίθετο Κόξαρης.Σε έγγραφο του 1378, του Δουκικού αρχείου του Χάντακα αναφέρεται ο Costi Coiri, από τα Χανιά. Το χωριό Κόξαρη ήταν φέουδο της οικογένειας Grego, και δόθηκε μέρος απ’ αυτό, προίκα στην Ελλενα Γρεγκο. Που παντρεύτηκε το 1618 τον ποπιητή του «Φορτουνάτο» Μαρκο Αντώνιο Φώσκολο.
Κοντά στην Κόξαρη είναι η Μονή της Κερα Ελεούσας. Η Κόξαρη ανήκε στο Λατινικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

ΧΑΡΑΣΟ

Χωριό της επαρχίας πεδιάδος, υπαγόμενο διοικητικά στον Δήμο Γουβών. Ειναι κτισμένο σε υψόμετρο 410μ. και έχει 126 κατ. (απογραφή 1981) Απέχει από το Ηράκλειο 27.3 χλμ. Διαδρομη Διακλάδωση δεξιά, στο 17.7 χλμ, εθνικής οδού Ηρακλείου Αγ. Νικολάου Γούβες-Κόξαρη-Χαρασό.
Βρίσκεται στα νότια άκρα κοιλάδας, πάνω σε μικρό λόφο. Αναφέρεται στην επαρχία πεδιάδος, από τον Καστροφύλακα, Carasso, το 1583, και από τον Βασιλικάτα το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 με 37 χαράτσα.
Για την ετοιμολογία του ονόματος, ο Στέφανος Ξανθουδίδης αναφέρει οτι πιθανώς οφείλεται στους Σλάβους μισθοφόρους, του Νικ. Φωκά δηλαδή είναι η σλαβική λέξη χαρασό πού σημαίνει ευχάριστος, καλός. Ο Στυλ. Αλεξίου πιστεύει ότι η κατάληξη -ος υποδηλοί προελληνική καταγωγή και συνεπώς η σωστή γραφή πρέπει να είναι Χαρασός.
Το 1583, αναφέρει ο Καστροφύλακας, μεταξύ των οφειλετών livelli, το όνομα οφειλέτη Zorzi Caraso, επομένως, μπορεί κάλλιστα να είναι ανδρωνυμικό, από το όνομα του πρώτου οικιστή.

ΚΟΚΚΙΝΗ ΧΑΝΙ
(Βαθειανός Κάμπος)

Στο 14ο περίπου χλμ του παραλιακού δρόμου Ηρακλείου Αγ. Νικολάου συναντάτε τον παραθαλάσσιο οικισμό του Κοκκίνη Χάνιπου ιδρύθηκε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας.
Για πρώτη φορά αναφέρεται στην απογραφή του 1940, Χάνιον του Κοκκίνη, στην κοινότητα της Ανώπολις, με 6 κατ. Το 1961 με 73, το 1971 με 125, ενώ σήμερα, είναι ένα σύγχρονο θέρετρο, στα βόρεια παράλια της Κρήτης με συνεχή ανάπτυξη.
Ξενοδοχεία ολων των κατηγοριών, για όλα τά βαλάντια, εστιατόρια, ταβέρνες, bars, νυχτερινή ζωή, ομορφες παραλίες οργανωμένες και μη, είναι στην διάθεση του επισκέπτη, ο οποίος μπορεί να βρεί εύκολα λύσεις και να περάσει όμορφα τις διακοπές του.
Κοντά στού Κοκκίνη τό Χάνι στη θέση Νίρου Χάνι βρέθηκε Μινωϊκό μέγαρο, που έχει ανασκαφεί και μπορεί κανείς να τό επισκευθεί.
Πιθανολογείται επίσης με αφορμή σχετικά ευρήματα ότι στην περιοχή υπήρχε ναύσταθμος της Κνωσσού.

Μέγαρο Νίρου
Νίρου Χάνι
(Κείμενο από τη σελίδα τού Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού - www.culture.gr)

Διόροφη πολυτελής οικία, γνωστή στην βιβλιογραφία ως "μέγαρο Nίρου", κτισμένη με μεγάλες πελεκητές πέτρες (εξωτερική όψη).
Oι τοίχοι είχαν κτισθεί με ξυλοδεσιά και ήταν καλυμμένοι με παχύ ασβεστοκονίαμα και με ορθομαρμάρωση. Tο κτήριο διέθετε πλακόστρωτη αυλή, ιερό, αποθήκες γεωργικών προϊόντων, σκάλα και δωμάτια με θρανία.
Εχει ερμηνευτεί ως κατοικία Aρχιερέα λόγω της εύρεσης πολλών τελετουργικών σκευών.
Το κτήριο οικοδομήθηκε πιθανότατα τον 16ο αιώνα π.X. (MMIII) και καταστράφηκε από πυρκαγιά τον 15ο αιώνα π.X. (YMIB περίοδο). Εκτοτε δεν ξανακατοικήθηκε.
Tο "μινωικό μέγαρο" στου Nίρου ανασκάφηκε το 1918 από τον Στεφ. Ξανθουδίδη.
Το 1960 με την εποπτεία του εφόρου Nικ. Πλάτωνος τοποθετήθηκε περίφραξη και πραγματοποιήθηκαν σημαντικές στερεωτικές εργασίες. H KΓ΄ EΠKA πραγματοποιεί, κατά καιρούς, καθαρισμό και στερεωτικές εργασίες στο κτήριο.
Μέρες-Ωρες λειτουργίας:
8:30-15:00
Δευτέρα κλειστά
Eλεύθερη είσοδος

ΑΝΩΠΟΛΗ

Η Ανώπολη , βρίσκεται 17 χλμ. ανατολικά από το Ηράκλειο. Η διακλάδωση δεξιά στο 7ο χλμ του δρόμου Ηρακλείου-Αγ. Νικολάου, 3 χλμ νότια από τον παραλιακό δρόμο.
Η περιοχή χαρακτηρίζεται πεδινή, με 4600 περίπoυ στρεματα καλλιεργήσιμης γης, οπου καλλιεργουνται αμπέλια, ελιές και κηπευτικά. Ακόμη στα περίπου 6.000 στρέματα ορεινής εκτασης έχουμε την ανάπτυξη κτηνοτροφίας.
Η ύπαρξη των παραλιακών οικισμών, Κοκκίνη Χάνι και Γουρνών πού προσφέρονταν περισσότερο για τουριστική ανάπτυξη, βοήθησαν το χωριό της Ανώπολης, να διασώσει τον αυθεντικό χαρακτήρα του Κρητικού χωριού.
Μετά την ένταση των πολύβουων παραλιακών οικισμών, η ηρεμία και η ομορφιά του τοπίου θα σας εκπλήξει ευχάριστα.
Παραδοσιακό χωριό της Κρήτης με στενά δρομάκια, καλντερίμια, λουλουδιασμένες αυλές, εγκαταλειμένα παλιά σπίτια, τήν κεντρική πλατεία με την εκκλησία και το ηρώο στην μνήμη των αγωνιστων της ελευθερίας.
Στα παραδοσιακά καφενεία του χωριού είστε καλοδεχούμενοι, για να γευτείτε τον Ελληνικό καφέ με το δροσερό νερό.
Ακόμη αν το επιθυμείτε υπάρχει η δυνατότητα για ετοιμασία μεζέ γιά ρακή η μπύρα, η ακόμη και πλήρους γεύματος.
Η αρχαιότερη αναφορά του ονόματος γίνεται σε συμβόλαιο του 1271 Anopoli. Αναφέρεται το 1577 στην επαρχία Πεδιάδας από το Fr. Barozzi, Anopoli το 1583 από τον Καστροφύλακα , και το 1630 από το Βασιλικάτα Στην τούρκικη απογραφή του 1671, αναφέρεται Anapali με 52 χαράτσα, ενώ στην Αιγυπτιακή του 1834, ως Anopoliς με 25 χριστιανικές οικογένειες.
Τούρκοι δεν κατοικούσαν εκεί. Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Επισκοπής με 397 κατοίκους Το 1920 είναι εδρα ομόνυμης κοινότητας με 499 κατ. Το 1940 με 547, το 1951 με 548, το 1961 με 493,το 1971 με 405 και το 1981 με1459.

Ιερά Μονή
Αγίου Ιωάννη τού Θεολόγου

Νοτιοανατολικά της Ανώπολης, σε μικρή απόσταση, μέσα σε καταπράσινη κοιλάδα, βρίσκεται η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.
Αρχικά, ήταν μετόχι της μονής του Αγ. Γεωργίου κτισμένης στις εκβολές του ποταμού Αποσελέμη. Εξ αιτίας όμως του φόβου των πειρατών πού συχνά έκαναν επιδρομές κατά τον15ο και16ο αιώνα, οι καλόγηροι του Αγ.Γεωργίου, πήραν την εικόνα του, πού σώζεται και σήμερα, και εγκαταστάθηκαν στο μετόχι της μονής Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου στην Ανώπολη.
Ο Νικολ. Παπαδάκης, στο βιβλίο του "Η Εκκλησία της Κρήτης", αναφέρει, ότι η μονή αυτή καθώς και η μονή του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου στην Κριτσά, ανήκαν στην μονή Αγ. Ιωάννου Θεολόγου της Πάτμου.
Σύμφωνα με μαρτυρίες και παραδόσεις, εκεί λειτούργησε κρυφό σχολειό. Σίγουρα πάντως η μονή αυτή ανέπτυξε εθνική δράση τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας. Από το 1840 μέχρι το 1908 λειτούργησε στη Μονή σχολείο στο οποίο φοιτούσαν τα παιδιά της περιοχής. Στο σχολείο αυτό δίδαξε και ο μετέπειτα μητροπολίτης Κρήτης Τίτος Ζωγραφίδης.
Σημαντική υπήρξε επίσης η δράση της μονής στις επαναστάσεις για την απελευθέρωση της Κρήτης.
Για την δράση της αυτή, οι Τούρκοι, τον Ιούλιο του 1896, έσφαξαν όσους καλογέρους και λαικούς βρήκαν στη μονή και στο χωριό Ανώπολη, και κατάστρεψαν την μονή. Ο πρώτος μετά την καταστροφή ηγούμενος Καλλίνικος Δασκαλάκης (1904-1936) επανίδρυσε την μονή.

ΓΟΥΡΝΕΣ

Οικισμός της κοινότητας Ανώπολις, επαρχίας Πεδιάδος, με 1502 κατ. Βρίσκεται στο 15ο χλμ του παραλιακού δρόμου Ηρακλείου-Αγ. Νικολάου.
Το ονομα οφείλεται στις γούρνες,που πιθανά να ήταν εκεί για το πότισμα των ζώων. Ο Σπ. Μαρινάτος πιστεύει , ότι οφείλεται στις λάρνακες της Μινωικής εποχής, που ο λαός ονομάζει γούρνες.
Ο οικισμός, είναι πολύ παλαιός. Σε συμβόλαιο του 1280 του συμβολαιογράφου του Χάντακα Leon Marcello, έχουμε την πρώτη αναφορά του οικισμού.
Το 1577 αναφέρεται από το Fr.Barozzi, από τον Καστροφύλακα το 1583 με 146 κατ. Από το Βασιλικάτα το 1630.
Προφανώς ειχε καταστραφεί κατά τον πόλεμο 1645-1669 η το είχαν εγκαταλείψει οι κάτοικοι, επειδή ήταν στο δρόμο προς την Ανατολική Κρήτη, και γι αυτό δεν αναφέρεται ούτε στην Τούρκικη απογραφή του 1671, ούτε στην Αιγυπτιακή του 1834.
Αναφέρεται στην απογραφή του1881 στο δήμο Επισκοπής, το 1920,1928,1940. Το 1961 κατ.1038, το 1971 κατ.1406 και το 1981.
Μέσα στην κοιλάδα των Γουρνών είναι η παλιά εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Μπεζέτη με τοιχογραφίες.
Στην περιοχή του οικισμού ο Ιωσήφ Χατζηδάκης ανέσκαψε το 1915 τάφους Μεσομινωικής περιόδου, στους οποίους βρέθηκαν αγγεία διάφορα, οινοχοίσκες, ειδώλια, κύαθοι, αμφορείς, σφραγίδες από ελεφαντόδοντο,και σκαραβαίοι.
Η περιοχή του οικισμού προς την παραλία είναι γεμάτη από σύγχρονες τουριστικές επιχειρήσεις. Ενωμένη με την παραλιακή περιοχή του Κοκκίνη, αποτελούν στην ουσία έναν οικισμό. Ξενοδοχεία, Διαμερίσματα, Super Markets, Bars,Ταβέρνες,υπάρχουν πολλά στην περιοχή,ικανά να εξυπηρετήσουν τους επισκέπτες. Εδώ για πολλά χρόνια ήταν εγκατεστημένη η Αμερικάνικη Βάση Γουρνών , που πρόσφατα εγκαταλείφθηκε και πρόκειται ο χώρος να αξιοποιηθεί προσφέροντας νέες ευκαιρίες στούς κατοίκους τηςπεριοχής και της Κρήτης γενικώτερα.

ΑΜΝΙΣΟΣ & ΚΑΡΤΕΡΟΣ

Η παραλιακή περιοχή τού Καρτερού και αμέσως μετά της Αμνισού βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο καί πολύ κοντά στο αεροδρόμιο.
Η μεγάλη αμμώδης παραλία ξεκινά από τις εκβολές του χείμαρου Καρτερού καί φτάνει λίγο μετά το λόφο Παλαιόχωρα προς το "Κακό όρος".
Η Αμνισός υπήρξε ένα από τα λιμάνια τής Κνωσού. Ανασκαφέ πού έγιναν στην περιοχή έφεραν στο φώς την Μινωϊκή Επαυλη τών "Κρίνων" πύ ονομάστηκε έτσι από τίς τοιχογραφίες που βρέθηκαν εκεί καί σήμερα αποτελούν πολίτιμο έκθεμα στο μουσείο Ηρακλείου.
Η έπαυλη χτίστηκε πιθανώτατα τον 17π.Χ. αιώνα καί σύμφωνα με τούς ερευνητές της καταστράφηκε από σεισμό γύρω στα 1500 π.Χ.
Tο μνημείο υπέστη φθορές από γερμανούς στρατιώτες κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Tο κτήριο ανασκάφηκε το 1932 από τον καθηγητή Σπυρίδωνα Mαρινάτο.

Η περιοχή σήμερα διαθέτει αξιόλογη τουριστική υποδομή με ξενοδοχεία, διαμερίσματα, εστιατόρια, ταβέρνες καί μπαράκια.

Σπήλαιο Eιλειθυίας

H Ειλείθυια είναι η θεά των τοκετών και το σπήλαιο αυτό ήταν ο κυριότερος τόπος της λατρείας της. Την γέννησε η θεά Ηρα μέσα σ΄αυτό το σπήλαιο. Αναφέρεται από τον Ομηρο.
Tα ευρήματα μαρτυρούν συνεχή χρήση του σπηλαίου από τη Nεολιθική μέχρι και την ύστερη Pωμαϊκή περίοδο. Συστηματική ήταν η χρήση του κυρίως την Nεολιθική, Mινωική και Pωμαϊκή περίοδο. Eπίσης εντοπίστηκαν ίχνη λατρείας των παλαιοχριστιανικών χρόνων (5ος αιώνας).
Σύντομη έρευνα πραγματοποιήθηκε το 1885 από τον Iωσήφ Xατζηδάκη, ενώ κανονική ανασκαφή διεξήχθη από τον Σπυρίδωνα Mαρινάτο κατά τα έτη 1929-1938. Eσωτερικά υπήρχε ορθογώνιο δωμάτιο ("θυρωρείο σπηλαίων") και ένας ορθογώνιος περίβολος ο οποίος περικλείει κυλινδρικούς σταλαγμίτες (βωμός ή σηκός;)
Η Πλατεία των βωμών. Bρίσκεται ακριβώς έξω από το Σπήλαιο και χρησίμευε πιθανόν για τελετουργικούς σκοπούς. Eδώ αποκαλύφθηκαν κτήρια του 14ου- 13ου αιώνα π.X. που ερμηνεύτηκαν από τον ανασκαφέα ως κατοικίες ιερέων.
...περισότερες πληροφορίες: www.culture.gr

ΚΑΤΩ ΒΑΘΕΙΑ

Χωριό του δήμου Γουβών, με 481 κατοίκους, κτισμένο στην κοιλάδα του Βαθειανού ποταμού, σε υψόμερο 210 μ.
Απέχει 15.3 χλμ από το Ηράκλειο, διακλάδωση αριστερά στο 14ο χλμ του δρόμου πρός Επισκοπή- Αγκάραθο.
Αρχαιότερη μνεία του ονόματος το 1271, σε συμβόλαιο του Χάντακα.σαν Κάτω Βάθια, ενω σε συμβόλαιο του 1279, αναφέρεται μονολεκτικά Κατοβάθια.
Αναφέρεται σε όλες τις βενετσάνικες απογραφές του 16ου και 17ου αιώνα, καθώς και στην τούρκικη του 1671, και στην αιγυπτιακή του 1834.Το 1881, είναι στο δήμο Επισκοπήςμε 210 κατ. καθώς και το 1900, με 141 κατ. Το 1928 είναι στην κοινότητα; Ελιάς, με 215 κατ. Από το 1940 και μετά αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα.
Στην περιοχή του χωριού, στη θέση Αρτσά, βρέθηκε λαξευτός τάφος, Υστερομινωικής περιόδου, με δυό λάρνακες στις οποίες βρέθηκαν οι σκελετοίστην αρχική τοποθέτηση του νεκρού, και πιστοποιήθηκε ότι οι νεκροί τοποθετούνταν τότε μέσα στις σαρκοφάγουςμε τα σκέλη διπλωμένα.
Επίσης ανασκάφτηκε το 1958 αρχαϊκός ελλήνικός τάφος, των αρχών του 7ου αιώνα πΧ. Η ταφή είχε γίνει σε πιθάρι, με λαιμό διακοσμημένο με τρείς σφίγγες, με ωραίες διακοσμημένες κεφαλές και με δαιδαλώδη κόμμωση.

ΠΑΝΩ ΒΑΘΕΙΑ

Χωριό του δήμου Γουβών, με 192 κατ, σε υψομ 260 μ..
Απέχει από το Ηράκλειο 15 χλμ διακλάδωση στο 14ο χλμ του δρόμου, πρός επισκοπή, Αγκάραθο. Βρίσκεται στην κοιλάδα του Βαθειανού ποταμού, και παράγει λάδι ,κρασί, σουλτανίνα, επιτραπέζιο σταφύλι.
Πρώτη γραπτή αναφορά, το 1271, σε συμβόλαιο του συμβολαιογράφου του Χάντακα Pietro Scardon., σαν Πάνω Βάθεια.
Αναφέρεται σε όλες τις βενετσάνικες απογραφές του 16ου και 17ου αιώνα. Στην απογραφή του 1881, ανήκει στο δήμο Επισκοπής με 228 κατ. και στον ίδιο δήμο αναφέρεται και το 1900. στην απογραφή του 1920 δέν αναφέρεται καθόλου, ενώ το 1928 αναφέρεται στην κοινότητα Ελιάς. από το 1940 και μετά αποτελεί ομώνυμη κοινότητα.

ΕΛΙΑ

Χωριό του δήμου Γουβών, με 906 κατοίκους κτισμένο σε υψόμετρο 230μ. Απέχει από το Ηράκλειο 16 χλμ, διακλάδωση δεξιά, στο 7.7 χλμ της αρτηρίας πρός Αγ. Νικόλαο Λασιθίου.κτισμένο πάνω σε ύψωμα, έχει ωραία θέα πρός όλη την περιοχή, και προς τις παραλίες Αμνισός και αγ. Νικολάου.
Αναφέρεται γραπτά γιά πρώτη φορά σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα, elea, το 1373.
Αναφέρεται από το Μπαρότσι το 1577σάν ελλέα, από τον τον Καστροφύλακα το 1583 σαν Ελιά από τον Βασιλικάτα το 1630. Επίσης αναφέρεται στην τούρκικη απογραφή του 1671, και στην αιγυπτιακή του 1834.Το 1881, αναφέρεται στιο δήμο Επισκοπής, με 486 κατ., το 1900 στον ίδιο δήμο με 395 κατ. το 1920 , είναι έδρα ομώνυμου αγροτ. δήμου με 583, κατμαζί με τον οικισμό Βαθύ.
Το 1866 σώμα τουρκικού στρατού , μπήκε στο χωριό και προσπάθυσε να αρπάξει ότι μπορούσε. Αλλά πρίν να αποκομίσουν την λεία, των οι επαναστάτες τους κτύπησαν, και αντί να πάρουν άφησαν πίσω τους 25 νεκρούς.

Αξιοθέατα

• Μινωϊκή Επαυλις Νίρου
  
• Επαυλις τών Κρίνων (Αμνισός)
  
• Σπήλαιο Eιλειθυίας
  
• Σπήλαιο Σκοτεινού
  
• Μονή Κυράς Ελεούσας
  
• Μονή Αγ. Ιωάννη Θεολόγου
  

1. Φυσικό λιμανάκι στίς Κάτω Γούβες
   
2. Παραλία Γουβών
   
3. Παραλία Γουβών
   
4. Οι εκβολές τού Αποσελέμη
   
5. Οι ανασκαφές στη Βλυχάδα
   
6. Οι Γούβες: Πανοραμική
   
7. Γούβες
   
8. Γούβες: Τό Σχολείο
   
9. Γούβες: Νοτική είσοδος
   
10. Κόξαρη
    
11. Σκοτεινό
    
12. Βορίτσι
    
13. Χαρασό
    
14. Καλό Χωριό
    
15. Το Καλοχωριανό φαράγγι
    
16. Πανοραμική άποψη Ελιάς
    
17. Ελιά
    
18. Πάνω Βάθεια
    
19. Κάτω Βάθεια
    
20. Σπήλαιο Eιλειθυίας
    
21. Παραλία Καρτερού
    
22. Αμνισός
    
23. Αρίνα
    
24. Ανώπολη
    
25. Αγ. Ιωάννης Θεολόγος
    
26. Κοκκίνι Χάνι
    
27. Κοκκίνι Χάνι
    
28. Μέγαρο Νίρου
    
29. Μέγαρο Νίρου
    
30. Γούρνες: Μαρίνα & Αμερικάνικη βάση
    
31. Γούρνες